Gelijke kansen in (hoog)begaafdenonderwijs? Het kan!

Op 28 oktober jl. heeft onze directeur Lineke van Tricht voor het Euregionale congres Hoogbegaafdheid een video-presentatie gegeven over het Erasmus+ project Creating Equal Opportunities at School. Lineke schrijft over dit onderwerp een blogserie. Benieuwd? Lees hier haar nieuwste blog.

Meer dan een decennium na mijn eerste observaties ben ik heel concreet internationaal aan het werk om het klassieke beeld van blonde kinderen van hoogopgeleide ouders in plusklassen, verrijkingsklassen, hoogbegaafdengroepjes of specifiek aanbod voor (hoog)begaafde leerlingen te veranderen. Ik ben er namelijk van overtuigd dat we bij de begeleiding van (hoog)begaafde leerlingen een groep leerlingen missen. Natuurlijk zit er wel een bepaalde logica in: intelligentie is deels erfelijk. Met de nadruk op deels. Maar daarnaast zijn er veel factoren die meespelen bij het herkennen en kunnen ontwikkelen van cognitief talent. Voorzieningen voor hoogbegaafde leerlingen zouden dus een veel diversere samenstelling moeten hebben. Ik sta gelukkig steeds minder alleen.

De Stand van Educatief Nederland 2019 van de Onderwijsraad, maar ook eerdere rapporten van UNICEF, Onderwijsinspectie en CBS laten zien dat Nederland het niet goed doet als het gaat om het creëren van gelijke kansen. Wat gaat er dan niet goed?

Leerlingen uit gezinnen met een lage sociaaleconomische status worden vaak niet herkend als (hoog)begaafd (daarover in een andere blog meer). Daarnaast spelen verschillende factoren een rol bij het ontwikkelen van aanleg tot prestaties. Die factoren kunnen dus ook een belemmering vormen. Aan de hand van twee modellen laat ik zien hoe dit werkt.

Van aanleg naar prestatie

Gagné laat in zijn model zien dat een kind geboren wordt met bepaalde natural abilities, aanleg. Door een ontwikkelingsproces kan hij/zij komen tot competencies, prestaties. In dat proces spelen omgevingsfactoren en intrapersoonlijke kenmerken een rol. Zeker omgevingsfactoren, het gezin waaruit je komt, kunnen sterk van invloed zijn op het ontwikkelingsproces. Dan de factor Chance. Dat zijn allerlei onverwachte gebeurtenissen die in het leven voorbijkomen. Dat kan ziekte of overlijden zijn, maar ook die inspirerende leraar die jouw talent ziet.

De rol van taal

In het model van Ilias el Hadioui wordt duidelijk dat bij elke cultuur een eigen taal hoort. Thuis spreken leerlingen soms letterlijk een andere taal. Met hun peergroup gebruiken sommigen straattaal. En op school wordt van ze verwacht dat ze schooltaal spreken. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat leerlingen goed kunnen maskeren dat ze de schooltaal niet zo goed beheersen. Met de taal van het schoolplein komen ze een heel eind, zeker een bovengemiddeld intelligente leerling. Maar juist op toetsen zie je dat ze veel om het antwoord heen ‘praten’ en net niet tot de kern komen.

Academische taal voor onderwijssucces

Twaalf jaar geleden ontmoette ik Ian Warwick van LondonG&T voor het eerst. Hij vertelde toen over zijn werk met nieuwkomers in London. Hij had met collega’s een programma opgezet voor jongeren van wie al snel duidelijk was dat ze bovengemiddeld intelligent waren. Behalve het leren van de Engelse taal voor huis-, tuin- en keukengebruik bleken deze jongeren behoefte te hebben aan het aanleren van zogenaamde academische taal. Die hebben ze namelijk nodig om succesvol te zijn in de hogere onderwijsniveaus.

Het Erasmus+ project Creating equal opportunities at School (CEOS)

Dit gegeven is de basis geworden voor ons Erasmus+ project CEOS. Wat onze docenten leerden van Ian Warwick was dat leerlingen de echte vaktaal wel kennen, want die leg je expliciet uit. Denk aan fotosynthese, metafoor, kwadraat. Maar juist woorden daar omheen missen ze. Denk aan: tegengestelde; analyseren; aanleiding… Die laatste woorden bedoelen we met ‘academische taal.’

Tussen mijn eerste observaties en nu zit ruim 12 jaar. Vandaag heb ik de partners gevonden met wie we werken aan het verbeteren van de kansen voor (hoog)begaafde jongeren die eerder niet herkend zouden zijn. Samen met het Rijswijks Lyceum/Van Vredenburch College, Zuider Gymnasium in Rotterdam, Stedelijk Lyceum Pestalozzi in Antwerpen, Lucerna College in Brussel, LondonGT, Radboud Universiteit Nijmegen en de Hogeschool Thomas More in Antwerpen geven we vorm aan het project Creating Equal Opportunities at School, waarbij we ons richten op het aanleren van academische taal.

Daarover meer in mijn volgende blog.

Blog 2: Academische taal als gelijkmaker

Blog 3: Uitkomsten CEOS-project

Maandag 23 november: gratis webinar. Zie ook https://bureautalent.nl/nl/nieuws/286-filmdag-ceos-project-talent-voor-en-achter-de-camera.

Bronnen:

Onderwijsraad (2019). Doorgeschoten differentiatie in het onderwijsstelsel. Stand van educatief Nederland 2019. Opgehaald van https://www.onderwijsraad.nl/publicaties/adviezen/2019/02/22/doorgeschoten-differentiatie-onderwijs

UNICEF Office of Research (2017). Building the future: Children and the sustainable development goals in rich countries. Opgehaald van https://www.unicef-irc.org/publications/pdf/RC14_eng.pdf

Inspectie van het Onderwijs (2016). De staat van het onderwijs [Onderwijsverslag 2014/2015]. Opgehaald van https://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/publicaties/2016/04/13/staat-van-het-onderwijs-2014-2015

Onderwijs in Cijfers (2018). Eindexamens voortgezet onderwijs 2016/2017. Opgehaald van https://www.onderwijsincijfers.nl/kengetallen/vo/leerlingen-vo/prestaties-eindexamens

Gagné, F. (2003). Transforming gifts into talents: The DMGT as a developmental theory. Handbook of gifted education. Boston, MA: Pearson Education, Inc.

OECD (2011), Education at at Glance 2011: OECD Indicators, OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/eag-2011-en